In het kader van het project Klimaat Adaptieve Waterkerende Landschappen (2022-2023) heeft de gebiedscoalitie Zierikzee-Bruinisse aan zijn opdrachtgevers en partners vier projectvoorstellen gedaan. Bij één van deze voorstellen is Martens nauw betrokken geraakt: De Levende Dijk Ouwerkerk. Deze innovatiezone richt zich op het ontwikkelen en testen van betaalbare natuurinclusieve dijkversterkingen, waarbij waterveiligheid hand in hand gaat met natuurbehoud.
Aanleiding en uitdaging
De klimaatverandering en stijgende zeespiegel vormen een groeiende uitdaging voor waterveiligheid, ook in kwetsbare natuurgebieden zoals de Oosterschelde. Traditionele betonnen dijkversterkingen van beton of asfalt botsen vaak met biodiversiteitsdoelen en Natura2000-wetgeving. Daarom wordt bij project De Levende Dijk Ouwerkerk onderzocht hoe dijken niet alleen bescherming kunnen bieden, maar ook de natuur kunnen ondersteunen. De opdrachtgevers hebben de gezamenlijke wens om voor de Oosterschelde de verbinding met de Noordzee open te houden, maar dat vergt dus dat veel meer kilometers dijk bij grote waterstijging versterkt zouden moeten worden.
Innovatiezone: een experimenteerplek voor natuurinclusieve dijkversterking
De Levende Dijk Ouwerkerk zal -bij goedkeuring door de opdrachtgevers en voldoende financiering- dienen als testlocatie voor vijf innovatieve dijkconcepten. Hier zullen het Hillblock, de nieuwe generatie Hillblock (het Hillblock Forte) en het Hillblock Ecoblock een onderdeel van kunnen worden. De zone, gelegen naast het Watersnoodmuseum, biedt een unieke kans voor kennisdeling en inspiratie. Bezoekers kunnen hier zien hoe dijkversterkingen kunnen bijdragen aan zowel waterveiligheid als natuurbehoud. De verwachting is dat dit initiatief ook HWBP en de andere twintig waterschappen gaat helpen om in de toekomst meer groene keuzes te kunnen maken op en voor primaire waterkeringen.
Martens heeft voor de "Innovatiezone De Levende Dijk" drie concrete voorstellen ingediend. Bij Martens hebben we ervaring met het overlagen van het Hillblock met een laag grond, opgedaan aan de rand van het Volkerak-Zoommeer. Hier is de dijk over een oppervlakte van 26.000 m2 bekleed met het Hillblock en later voorzien van een laag grond. Op de ene plaats heeft de natuur de vrije hand gehad om de grondlaag over te nemen met wilde flora, terwijl op de andere locatie gras is ingezaaid dat wordt gemaaid en beheerd. Door de open ruimte tussen de blokken te vullen met grond blijft begroeiing goed zitten. Dit unieke concept voor betonnen zetstenen willen we ook testen op plaatsen met eb, vloed en golfslag, zoals aan de Oosterschelde.
Daarnaast wordt er onderzocht of bij de Innovatiezone De Levende Dijk een gewenste flora en fauna gecreëerd kan worden, die op de dijk leidt tot een verbeterde biodiversiteit. Daarbij wordt er gekeken welke types fauna bestand zijn tegen hoge waterstanden en golfslag. Daarnaast moet worden onderzocht hoeveel van de hoogte van de dijk overlaagd kan worden zonder dat de golven en waterstanden in de Oosterschelde het beoogde groen laten verdwijnen. De belangrijkste functie van de dijk blijft veiligheid. Daarom zal er gemonitord worden in hoeverre de golfremming van de dijk blijft functioneren tijdens een fikse storm en hoe onderhoud en beheer gaan in de diverse aangelegde of ontstane vegetaties.
Het tweede voorstel is ingediend om een stuk dijk aan te leggen met de volgende generatie Hillblock, het Hillblock Forte. Dit is een robuustere versie van het originele Hillblock. De vinding is nog niet getest in de praktijk. Het Hillblock Forte is 30% groter in lengte en breedte, waardoor elke blok fors zwaarder is dan het originele Hillblock en de hals veel dikker. Ten opzichte van het originele Hillblock hebben kleine productaanpassingen geleid tot een hogere stabiliteitsfactor van het Hillblock Forte. De ideale locatie om te testen is midden op de dijk voor het Watersnoodmuseum, waar in stormen de grootste golven de oever raken. Als een deel van het waterbouwasfalt vervangen kan worden, zal de onderste zone uitgevoerd worden als het Ecoblock voor verbeterde biodiversiteit in de zone van eb en vloed met direct daarboven het Hillblock Forte.
Het laatste voorstel is het toepassen van standaard betonproducten als kunstmatig rif in de Oosterschelde. Martens streeft naar betaalbare vormen om de oevers van de Oosterschelde te beschermen en de huidige getijden te behouden. We richten ons op standaardisatie en optimalisatie van het productieproces, wat leidt tot kwalitatieve en zeer betaalbare producten. Betonnen buizen zijn eerder al toegepast als kunstmatig rif bij windpark Borssele I en II. Door verschillende maatvoeringen betonbuizen en betonputten te gebruiken, willen we diverse soorten kunstmatige riffen onderzoeken op biodiversiteit en golfremming. Zo kunnen de onderwater-onderzoekers hopelijk verschillen ontdekken tussen de diverse types kunstmatige riffen die zijn voorgesteld door alle betrokken innoverende bedrijven. Het belangrijkste aan dit onderzoek is hoe de producten van Martens, naast het Hillblock, verder kunnen bijdragen aan golfremming, aanhechting van waterplanten en schelpdieren en hoe ze kunnen dienen als kraamkamers voor verschillende zeedieren.
Brede steun van omgevingspartijen
Het initiatief krijgt brede steun van diverse organisaties, waaronder Waterschap Scheldestromen, het Watersnoodmuseum, Nationaal Park Oosterschelde, Rijkswaterstaat Zee & Delta, de Provincie Zeeland en de gemeente Schouwen-Duiveland. Deze partijen zien grote kansen voor zowel natuurbehoud als recreatie en innovatie.
Op 7 december 2023 vond een ontmoeting plaats met de vier innovatieve ondernemers bij het Watersnoodmuseum. Gezamenlijk verkenden ze de mogelijkheden van de kustzone als testlocatie. De betrokken ondernemers werken samen met kennisinstellingen zoals TU Delft, Deltares, WUR, NIOZ en Hogeschool Zeeland aan duurzame oplossingen zoals dijkstenen met lage footprint, kunstmatige riffen, en bloemrijk graszaad.
Toekomstbeeld en ontwikkeling
Het project heeft als doel een haalbaarheidsplan op te stellen en financiering te verkrijgen voor de uitvoering. De eerste fase loopt tot het derde kwartaal van 2024, met een beoogde uitvoeringsperiode van 2025 tot 2030/2035. Het project wordt gefinancierd door diverse subsidies en bijdragen van betrokken partijen. Martens stelt drie innovatieve methoden voor om bij te dragen aan verbeterde biodiversiteit, duurzaamheid en kostenefficiëntie in dijkversterkingsprojecten. Hun ervaring en eerdere projecten vormen een solide basis voor deelname aan de Innovatiezone De Levende Dijk.